Krutyń
Krutyń – wieś nad malowniczą rzeczką Krutynia – najpiękniejszym szlaku kajakowym w Polsce a jak niektórzy twierdzą w Europie.
Na południowym krańcu powiatu Mrągowskiego wśród rozległych lasów stanowiących Puszczę Piską z dala od miasta znajduje się zagubiona wśród lasów miejscowość Krutyń.
Krutyń – wieś położona malowniczo nad przepiękną rzeką Krutynią. Cała długość tej rzeki wysadzana jest z obu jej stron liściastymi drzewami, które swój cień rzucają na gładką tafle rzeczną. Głębokość rzeki wynosi przeciętnie 65 cm, dno ma porośnięte wodorostami i liliami wodnymi, a brzegi są dostępne, piaszczyste.
Na wiosnę mnóstwo w niej ryb i raków, stanowi więc miejsce wypoczynku i przyjemności wszystkich uprawiających sport wędkarski i wodny. Nad brzegiem rzeki prowadzi ładna, osłonięta cieniem drzew alejka.
Około 500 m za wsią równomiernie we wszystkich kierunkach są lasy mieszane z przewagą dębów. Dzięki swemu położeniu Krutyń jest miejscowością wczasową.” Tak pięknie została opisana wieś Krutyń w Kronice szkolnej w 1957 roku.
Zachowała się tu urocza, choć nieco chaotyczna drewniana zabudowa. Niewielkie parterowe chaty, niektóre ozdobione gankiem i okiennicami, stoją zwrócone szczytami lub kalenicami do krętych uliczek. W dawnej stodole z końca XIX w. obecnie mieści się poczta
Historia wsi Krutyń
Nazwa wsi Krutyń została zapożyczona od rzeki noszącej teraz oficjalną nazwę Krutynia. Na mapie Narońskiego z 1663r. Figuruje ona jako ,,Krutynia”. Jest to nazwa pochodzenia staropruskiego – język ten był spokrewniony z językiem litewskim.
Nazwa ta oznacza ,,rzekę wartką i krętą” , a nie jak niektórzy mylnie etymologizują , nazywając ją ,,krótką”.
Początek miejscowości Krutyń sięga odległych czasów. Powstała ona za wielkiego mistrza krzyżackiego, Fryderyka z Myśnii [Friedrich von Meissen], około 1500r. jako obronna stanica myśliwska w puszczy, należącej wówczas do wujostwa siesieńskiego. Stanica została później przebudowana na zameczek myśliwski, w którym schronił się w czasie panującej w prusiech dżumy, Książe Albrecht w r.1527. Zameczek ten figuruje też na mapie Prus C. Hennenbergera z r.1576. Następnie przebywał tam kilkakrotnie kurfirst Jerzy Wilhelm w 1620r., a potem w 1621r., także dwukrotnie w 1627r. oraz w1629r. Było to w okresie wojny trzydziestoletniej, rozgrywającej się również na terenie Brandenburgii. O istnieniu zameczka w Krutyni wspomniano w tedy jeszcze w r.1674.
Około 1651r. zameczek stanowił siedzibę nadleśniczego , do którego funkcji należało nadzorowanie wszystkich lasów obwodzie kapitanatu siesieńskiego. W tym okresie wzmogła się intensywna eksploatacja puszczy celem pomnożenia dochodów państwowych. Powstały wtedy liczne smolarnie ,budy potażowe. Obok siedziby nadleśniczego powstała niewielka osada, zamieszkała przez drwali, traczy, smolarzy i innych pracowników leśnych.
W okresie późniejszym , bo dopiero ok.1751 zlecono hutnikowi Grzegorzewskiemu założenie huty szkła nad rzeką Krutynią ,która istniała tylko do 1776r. Nazwano ją Krutyńską Szklarnią, która stanowiła zaczątek późniejszej wsi Stara Ukta .
Osada Krutyń była w 1782r. nadal siedzibą nadleśnictwa i podleśnictwa , liczyła 16 dymów . W pobliżu tej osady istniała wówczas Krutyńska Karczma z 1 dymem , a dalej w dół rzeki Krutyński Piecek z 3 dymami.
W roku 1818 osada Krutyń liczyła 27dymów i 151 mieszkańców , Krutyński Piecek -7 dymów i33 mieszkańców , a Krutyńska Szklarnia [późniejsza Stara Ukta]-30 dymów 299 mieszkańców .
Wszystkie wymienione wioski zostały potem wydzielone spod administracji leśnej i uznane za samoistne gminy polityczne. I tak Krutyń i Krutyński Piecek w r.1874, zaś Ukta [Stara i Nowa] nieco wcześniej , bo 1806r.]
Wieś Krutyń w roku 1939 liczyła 436 mieszkańców.
W 1934 r. Krutyń odwiedził Melchior Wańkowicz, który wraz z córeczką – Tirliporkiem – spędzał na Mazurach wakacje uwiecznione w powieści Na tropach Smętka.
We wsi Krutyń mieszkał Karol Małłek (1898-1969) mazurski pisarz i badacz folkloru, który zanotował wiele zwyczajów związanych z dożynkami i mazurską „jutrznią na gody”, odpowiednikiem ogólnopolskich jasełek. Małłek jest autorem powieści „Dąb nad Mukrem” i „2 Mazur do Verdun”.
Rzeka Krutynia i Jezioro Krutyńskie
Najpiękniejsze chyba zakątki Mazur znajdują się nad rzeką Krutynią (ok. 100 km długości), która wraz z 17 jeziorami tworzy popularny szlak kajakowy.
Szlak zaczyna się na Jeż. Warpuńskim na Pojezierzu Mrągowskim i prowadzi wśród morenowych pagórków do Jeż. Krutyńskiego, z którego wypływa właściwa Krutynią. Rzeka przecina Puszczę Piska i wpada do jeż. Bełdany. Do jeziora prowadzi malownicza ścieżka przyrodnicza, która biegnie wzdłuż brzegów malowniczo wijącej się Krutyni.
Wysokie brzegi porośnięte są starymi sosnami i dębami, tworzącymi nad dróżką zielony tunel. Do przejścia w sumie 4 km. Jezioro i odcinek rzeki wchodzą w skład rezerwatu Krutynią (273 ha), w którym występują grądy (lasy z przewagą grabów) i lasy mieszane. Ciekawostką są rośliny wodne: gąbka słodkowodna i krasnorost.
Na płytkim Jeż. Krutyńskim (55 ha) o regularnych brzegach i wydłużonym kształcie latem kwitną żółte grążele.
Polecamy także oferte spływów kajakowych ze strony krutynia kajaki